Paweł Golaś
Paweł Golaś urodził się w Lubszy - 6 sierpnia 1885r. Ukończył szkołę powszechną i podjął pracę jako robotnik. W młodości związał się z polskimi organizacjami: Towarzystwem Gimnastycznym „Sokół” oraz Zjednoczeniem Zawodowym Polskim. 8 października 1905r. został powołany do służby wojskowej w armii niemieckiej, gdzie służył w 51 pułku piechoty. Przechodzi kolejne stopnie awansu wojskowego: kapral (1907), plutonowy (1910), sierżant (1914), sierżant sztabowy (1914). Walczy w I wojnie światowej. W bitwie pod Verdun (1916r) zostaje ranny. Do końca wojny pozostaje w służbie sztabowej.
Żołnierze niemieccy podczas bitwy pod Verdun
Wraz z odrodzeniem się państwa polskiego na Śląsku zaczęto sposobić się do walki o narodowe wyzwolenie. Przejmując kierownictwo w pracy konspiracyjnej na terenie powiatu lublinieckiego, Golaś sterował poczynaniami mającymi na celu uzyskanie wiadomości o siłach i posunięciach przeciwnika, gromadzenie broni oraz werbowanie nowych członków. Mimo dużych środków ostrożności Niemcom udało się schwytać Golasia. Ten jednak, wykazując odwagę i znakomity refleks, zbiegł z pociągu podczas transportu do Opola. Ukrywał się w miejscowości Starcza.
Kiedy w sierpniu 1919 r. wybuchło I powstanie, działania zbrojne nie objęły pow. lublinieckiego. Po wejściu w życie polsko-niemieckiej umowy amnestyjnej wrócił z przygranicznego rejonu powiatu częstochowskiego, gdzie czasowo pełnił funkcję dowódcy Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska w powiatach kluczborskim i oleskim. Po powrocie w 1919r. pełni funkcję komendanta POW na powiat lubliniecki, a od grudnia 1919 do marca 1920 - zostaje dowódcą I okręgu POW G.Śl obejmującego powiaty: kluczborski, oleski i lubliniecki.
W II powstaniu kieruje akcją zbrojną w powiecie lublinieckim. 22 na 23 sierpnia 1920r. pod kierunkiem Golasia powstańcy opanowali m.in.: Piasek, Lubszę, Woźniki, Ligotę, Sośnicę, Babienicę i Psary. W ciągu pięciu następnych dni powstańcy obsadzili kilkanaście dalszych miejscowości np.: Kalety, Drutarnię, Koszęcin, Bornów, Strzebiń, Hadrę, Rusinowice, Harbutowice, Dronowice i Lisów. 26 sierpnia nie zakończona jeszcze w pełni akcja powstańcza została przerwana na kategoryczne żądanie francuskiego kontrolera powiatowego.
Po zakończeniu II powstania, Paweł Golaś, wobec konieczności rozwiązania POW, powołał na jej miejsce Centralę Wychowania Fizycznego w powiecie lublinieckim. Pod pozorem propagowania sportu dalej kontynuował przygotowania wojskowe. Włączył się także w działania plebiscytowe. Organizował ochronę podczas wieców narodowych.
W III powstaniu nie zabrakło mieszkańców ziemi lublinieckiej. I znów na czele stanął Golaś. Jego baon skierowano w kierunku Dobrodzienia, gdzie znajdował się silny punkt niemieckiego oporu. 5 maja, z pomocą batalionu opolskiego pod wodzą Teodora Mańczyka, zaatakowano Dobrodzień. Dopiero następnego dnia, po kilkugodzinnym natarciu, zmuszono Niemców do kapitulacji. Był to największy sukces powstańców na ziemi lublinieckiej.
Grupa powstańców po zdobyciu Dobrodzienia - 1921r.
Dwa dni później powstańcy wkroczyli do Lublińca. Organizację Na czele polskiej administracji w mieście powierzono Golasiowi. Po objęciu Lublińca przez władze polskie w latach 1922-1923 pełnił funkcję komendanta wojskowego miasta.
Zarząd Powiatowy Związku Powstańców Śląskich na powiat lubliniecki w Lublińcu na 1938 r.
Paweł Golaś - siedzi drugi od lewej
Za swoją działalność otrzymał honorowy stopień podpułkownika oraz oraz Krzyż Srebrny (V klasy) Orderu „Virtuti Militari”, który otrzymał z rąk samego marszałka Józefa Piłsudskiego podczas jego wizyty w Lublińcu w 1922 roku.
Marszałek Józef Piłsudski w Lublińcu - 26 sierpnia 1926r.
Pawła Golasia uhonorowano także: Krzyżem Walecznych, Krzyżem na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi klasy I, Krzyżem Polskiej Organizacji Wojskowej oraz Honorową Odznaką Plebiscytową.
Po przejściu do cywila udzielał się społecznie, pracując na rzecz umocnienia polskości na Śląsku. Zorganizował kombatancki oddział Związku Powstańców Śląskich i był aż do wybuchu II wojny światowej jego prezesem. Utrzymywał się z prowadzonej w Lublińcu restauracji, a następnie otworzonej w 1930r. hurtowni wyrobów tytoniowych, gdzie zatrudniał byłych powstańców.
Wręczenie nagród za bieg na 3000 metrów,
za zwycięzcą biegu - Ernestem Mendrelą (chłopak w krótkich spodenkach)
stoi Paweł Golaś - Lubliniec 1930r.
Uczestniczył w pracach Rady Miejskiej oraz Wydziału Starostwa Powiatowego. W 1935r., z ramienia Narodowo-Chrześcijańskiego Zjednoczenia Pracy, został wybrany na posła do Sejmu Śląskiego IV kadencji.
Doprowadził do budowy i odsłonięcia w 1938r. pomnika poświęconego Marszałkowi Piłsudskiemu na zbiegu dzisiejszych ulic Oświęcimskiej i Paderewskiego.
Pomnik poświęcony Marszałkowi Piłsudskiemu w Lublińcu
zburzony podczas wojny przez Niemców
Przed wybuchem wojny Paweł Golaś stworzył w Lublińcu Batalion Obrony Narodowej, złożony z byłych powstańców śląskich, który miał za zadanie patrolowanie granicy polsko-niemieckiej. W wrześniu 1939 roku, po wycofaniu się z Lublińca, trafił do obozu jenieckiego, skąd udało mu się zbiec. Zagrożony aresztowaniem, ukrył się w Częstochowie. Został tam zatrzymany w 1940 roku i umieszczony w więzieniu na Zawodziu. Wieczorem, 28 czerwca 1940 roku, został wyprowadzony z więzienia wraz z 15 Polakami, wśród których był także inny powstaniec śląski z naszego powiatu, Wilhelm Jaksik z Hadry. Następnie został przewieziony w okolice Olsztyna (około 12 km. od Częstochowy) na miejsce zwane przez miejscowych "Szubienicą" i tam rozstrzelany. Pochowany został w zbiorowej mogile. W 1946 r. dokonano ekshumacji zwłok ofiar egzekucji, które przewieziono uroczyście do Częstochowy i z honorami wojskowymi pochowano na Cmentarzu Kule. Niestety Szczątków Pawła Golasia oraz Wilhelma Jaksika nie udało się zidentyfikować. Spoczywają one w grobach z tablicami, na których umieszczono napis: NN rozstrzelany w Olsztynie.
Miejsce rozstrzelania Pawła Golasia -
dzisiaj cmentarz ofiar II wojny światowej pod Olsztynem
Bohaterskiego powstańca mieszkańcy miasta uhonorowali: tablicą pamiątkową na ścianie domu, na lublinieckim rynku, w którym mieszkał Paweł Golaś, a w 1961r. nazwano jego imieniem plac naprzeciw jednostki wojskowej, na którym stoi pomnik poświęcony powstańcom śląskim.
Pomnik na Placu Pawła Golasia - czerwiec 2018r.
Opracowano na podstawie:
Szkice biograficzne działaczy ruchu niepodległościowego na Górnym Śląsku - Wiesław Lesiuk i Władysław Zieliński
Tablice pamiątkowe na Ziemi Lublinieckiej - Ziemia Lubliniecka nr 1/2017 - Sebastian Ziółek
Ziemia lubliniecka, a powstania śląskie - Marian Berbesz
Zdjęcia:
Ziemia Lubliniecka nr 2/2017
Archiwum Hufca Lubliniec
Śląska Biblioteka Cyfrowa