Lubliniec - Ocalić od zapomnienia

Simon Friedmann

Simon Friedmann urodził się 24 października 1849r. w Kępnie w rodzinie Mayera Friedmana i Hanny (z domu Lewy). W 1863 rozpoczął naukę w Gimnazjum w Bratysławie, jednak z powodu śmierci ojca, wrócił do Poznania i naukę kontynuował w ewangelickim Gimnazjum Fryderyka Wilhelma, aż do jego ukończenia w 1870r.


Gimnazjum w Poznaniu, które ukończył Simon Friedmann

W latach 1870-1873 studiował na Uniwersytecie Berlińskim, był także słuchaczem w Veitel-Heine-Ephraim'sche Lehranstalt in Berlin, a także w szkole Talmudu w berlińskim Bet-Hamidrash. 24 lutego 1874 obronił doktorat w Berlinie. W 1876r. został rabinem. 4 lipca 1878r. przybył do Lublińca, do tamtejszej gminy żydowskiej. Jego żoną była Amalia Friedmann (z domu Oppenheim) - córka rabina toruńskiego Joachima Oppenheima.

Początek żydowskiego osadnictwa w Lublińcu związany jest z wydaniem we wrześniu 1779 r. przez władze pruskie zarządzenia nakazującego wszystkim Żydom na Śląsku opuszczenie wiosek i zamieszkanie w miastach. Jako główne miasto zamieszkania wskazano wówczas Gliwice. Jednak 17 sierpnia 1780 r. Kamera Wrocławska wyznaczyła dodatkowo pięć miast jako miasta przesiedleńcze dla Żydów. Były to: Tarnowskie Góry, Mysłowice, Mikołów, Lubliniec i Bieruń Stary. I tak w 1780r. w Lublińcu zamieszkiwało 20 osób wyznania mojżeszowego, a 7 lat później w 1787r. było ich 81.

Na przełomie XVIII i XIX w. w Lublińcu powstała samodzielna gmina żydowska. Gmina ta wzięła udział w zgromadzeniu gmin żydowskich Górnego Śląska w 1814 r. w Gliwicach. W 1821 r. w Lublińcu wybudowano synagogę i zatrudniono kantora.


Po prawej stronie, za kamienicą budynek synagogi żydowskiej

23 stycznia 1827r. przybył do Lublińca pierwszy rabin - Jakub Caro z żoną Miną i córką Marią. Gmina się rozwijała. W 1845 r. założono cmentarz żydowski. W 1861r. gmina - liczyła już 432 osób na 3364 mieszkańców miasta. W 1872 r. przystąpiła do Związku Górnośląskich Gmin Synagogalnych (Oberschlesische Synagogen-Gemeinden).

Jednak od tego momentu zaznaczył się powolny odpływ mieszkańców wyznania mojżeszowego, był on spowodowany brakiem możliwości rozwoju rzutkich kupców, toteż przeprowadzali się do większych miast przemysłowych, tak że w momencie przybycia rabina Simona Friedmana było ich już tylko 307.

Nie posiadam informacji o działalności rabina dr. Friedmanna na terenie Lublińca. Wiadomo, że w tym czasie sporo publikował.


Fragment artykułu dr. Simona Friedmann
w Allgemeine Zeitung des Judenthums z 1901r

Był członkiem Zarządu Stowarzyszenia Historii i Literatury Żydowskiej w Lublińcu, założycielem Stowarzyszenia Rabinów na Górnym Śląsku (1892), oraz członkiem Stowarzyszenia Literatury Hebrajskiej Mekize Nirdamin.


Rabin dr. Simon Friedmann

5 lipca 1903r. Simon Friedmann obchodził 25-lecie objęcia funkcji rabina w Lublińcu. Dzień ten świętowano bardzo uroczyście. Przed południem w domu jubilata, by złożyć mu życzenia, zjawiły się władze Gminy, przełożeni żydowskich stowarzyszeń, młodzież szkolna i deputacja Górnośląskiego Związku Rabinów. Po południu miało miejsce uroczyste nabożeństwa w synagodze, podczas którego rabin Bytomia dr Max Kopfstein wygłosił uroczyste przemówienie.

Rabin Bytomia - dr. Max Kopfstein
Po modlitwie odbył się uroczysty posiłek, w którym wzięło udział miejscowe duchowieństwo, deputacje władz miejskich, Górnośląskiego Związku Gmin oraz członkowie gminy z ich rodzinami. Wygłoszono wiele mów pochwalnych o rabinie Simonie, a także bawiono się i śpiewano.
 
W 1913r. we Wrocławiu została wydana książka rabina Simona Friedmanna zatytułowana "Beiträge zur Wissenschaft des Judentums".

Strona tytułowa książki rabina Friedmanna

Koniec I wojny światowej przyniósł wielkie zmiany na Śląsku. Rozgorzał konflikt polsko-niemiecki, w którym większość Żydów opowiedziała się po stronie niemieckiej. Jednak w wyniku III powstania śląskiego Lubliniec znalazł się w granicach Polski. Spowodowało to masową emigrację miejscowych Żydów do wielkich ośrodków miejskich w Niemczech oraz do Europy Zachodniej. W mieście pozostało tylko kilka rodzin. Miasto opuścił także rabin Simon Friedmann i przeprowadził się do córki, która mieszkała w Wiedniu.


Rabin Simon Friedmann z córką Anną Mendel,
 pisarką i malarką

Tam też zmarł 28 maja 1924r. Nagrobek ufundowali byli członkowie gminy lublinieckiej.


Grób rabina Friedmanna na cmentarzu żydowskim w Wiedniu

 

Na podstawie:
https://sztetl.org.pl
Lubliniec - z dziejów miasta na Górnym Śląsku - Jan Fikus, 2003r
https://www.geni.com
https://www.centropa.org
http://old.virtualjudaica.com/
Bibliography on the History of Silesian Jewry II - Bibliographie zur Geschichte der Juden in Schlesien II MarcinWodziński
Die Rabbiner im Deutschen Reich 1871-1945
Allgemeine Zeitung des Judenthums nr 44 - 1901r
Allgemeine Zeitung des Judenthums nr 28 - 1904r
Wikipedia